Cierpienia mlodego Wertera

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

bohater wydaje się tracić zdolność rzeczywistego współodczuwania problemów otaczających go ludzi.
Tak dalece koncentruje się na
własnych cierpieniach, że zapomina o bólu, który zadaje innym. Już z pierwszego listu powieści
dowiadujemy się, że zostawił za sobą złamane serce "biednej Eleonory", ale nie czyni sobie z tego
powodu wyrzutów. Zaś w ostatnim liście, skierowanym do Lotty, oprócz pożegnania umieszcza też słowa
czyniące ją współwinną samobójczej śmierci Wertera. Jak musiało to wstrząsnąć nieszczęśliwą kobietą,
łatwo wywnioskować z ostatniej wzmianki o niej: "Obawiano się o życie Lotty". Werter jest skłonny do
wzruszeń i łez, ale czyjego współczucie wobec losu obłąkanego Henryka czy parobka - zabójcy nie jest
raczej płaczem nad samym sobą? Powieść składa się z ekshibicjonistycznie szczerych listów do
przyjaciela, który jest najwidoczniej wygodnym, bo wyrozumiałym i współczującym adresatem. Ale, jak
zauważa O. Dobijanka - Witczakowa, "(... ) i w tej przyjazni nie widać u Wertera głębszego
zaangażowania. Jego listy do Wilhelma nie różnią się właściwie od pamiętnika. Werter pisze je bardziej
dla siebie, niż dla przyjaciela, pisze zawsze ze swojego punktu widzenia, o sprawach, które jego
interesują i pochłaniają. Wyraża się w nich w pełni jego indywidualizm i subiektywizm". Samotność
bohatera i jego usunięcie się ze wspólnoty "zwykłych" ludzi nabiera szczególnego wydzwięku w obliczu
samobójczej śmierci Wertera, po której nastąpił cichy, nocny pogrzeb. Trumnę nieśli rzemieślnicy, szedł
za nią tylko komisarz z synami, nie było żadnego duchownego, który modliłby się za zmarłego. Taki
pogrzeb symbolizuje wyrzucenie Wertera - samobójcy poza obręb społeczeństwa,
Czy targnięcie się na własne życie jest dla Wertera aktem rozpaczy? Zapewne, ale to tylko część prawdy.
Jest także przejawem buntu, niezgody na otaczającą go rzeczywistość. Bohater raz po raz uświadamia
sobie przepaść pomiędzy własną wrażliwością i potencjalnymi możliwościami a tym, co proponuje mu
świat. "Wewnętrzna biografia Wertera oscyluje pomiędzy akceptacją istnienia a jego odrzuceniem i
kończy się ostatecznym zerwaniem z życiem". Bohater odczuwa absurdalność nie tylko układów
społecznych, przed którymi ucieka, ale i istnienia w ogóle. Jego tragedia rozgrywa się na płaszczyznie
egzystencjalnej. Osobiste cierpienia stają się dla Wertera dowodem tego, że świat napiętnowany jest
złem, które niszczy naturę człowieka i jego wolę życia. Toteż bohater stopniowo wycofuje się z
egzystencji, co - w konsekwencji - prowadzi go do samobójstwa. Jest to świadomy, przemyślany wybór
śmierci, z jednej strony pojmowany jako wygaszenie miłosnego cierpienia, lekarstwo na ból istnienia, z
drugiej - jako akt sprzeciwu wobec zasad rządzących światem. A. Milska nazywa ten czyn "heroizmem
negacji". Werter nie jest tchórzem.
Ma do dyspozycji inne niż samobójstwo sposoby ucieczki przed nieszczęśliwym uczuciem (z których
najprostszym byłby wyjazd). A jednak pozbawia się życia. W liście do Alberta tłumaczy to chęcią
poświęcenia się dla szczęścia młodych małżonków - jego i Lotty. Ale w gruncie rzeczy czyn głównego
bohatera powieści jest długo przygotowywanym aktem buntu wobec świata, którego Werter nie może
czy nie chce zaakceptować.
Werter Goethego stał się symbolem określonej postawy życiowej, zwanej werteryzmem. Skupia ona
wszystkie wymienione już cechy bohatera. Werteryzm jest postawą elitarną, wyjątkową, która
legitymuje jednostki wybitne, wyróżniające się wśród otoczenia, co więcej - przekonane o własnej
odmienności. Oparta jest na głębokim przeżywaniu własnych, wysublimowanych uczuć oraz niechęci do
racjonalnej, zdroworozsądkowej postawy wobec świata. Werteryzm oznacza bunt takiej wybitnej
jednostki wobec zasad moralnych i społecznych w imię wyższych ideałów, najczęściej miłości
51
pojmowanej jako absolut. Bezkompromisowemu odcięciu się od życia zwykłych śmiertelników towarzyszy
poczucie absurdalności i bezsensu istnienia. To zaś w konsekwencji prowadzi do samobójstwa, będącego
zarazem manifestacją buntu i aktem ostatecznego wyzwolenia spod władzy praw rządzących wrogim i
okrutnym światem.
52 [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Tematy